Beter samenwerken om de wereld te veranderen

Februari 2023. Foto: Enspiral Europe Winter Gathering 2022.

Laten we beslissingen nemen door enkelingen, of benutten we de intelligentie van 8 miljard mensen? Macht bewust verdelen is een belangrijke sleutel naar een duurzame, rechtvaardige toekomst. De online bijeenkomst Doing Better Work Together bracht eind vorig jaar gedurende een week organisatievernieuwers van over de hele wereld samen. Hoopgevend: het ecosysteem van organisaties die pionieren rond radicaal samenwerken is springlevend. 

“Om als mensheid onze uitdagingen aan te pakken, moeten we niet alleen meer of andere dingen doen, we moeten andere dingen anders doen. Deze bijeenkomst is voor mensen die veranderen hoe we de wereld veranderen,” zei co-producer Anthony Cabraal bij de start van Doing Better Work Together. 

Macht verdelen en toch samen dingen gedaan krijgen, het kan. De frisse kijk op organiseren en samenwerken bracht een bont gezelschap van 300 vernieuwers van over de hele wereld samen. Hun achtergrond lag in coöperaties, netwerken, communities, start-ups, NGO’s, bedrijven, DAO’s en meer. Het blijft voor hen niet bij theorie. Overal zijn er groepen en organisaties die het voortouw nemen en participatieve aanpakken uittesten. 

Eén van de lessen die ik er leerde: er is geen recept dat voor iedereen werkt. Elke groep moet uittesten wat voor hen werkt en wat niet. Wel zijn er duidelijke hoofdingrediënten die helpen om de nieuwe visie in de praktijk te brengen. Bewust werken aan vertrouwensbanden is er zo een. Moet ieder voor zich dan het warm water uitvinden? Gelukkig niet. Er zijn tal van pionierende organisaties die graag hun verhalen, hun documentatie en de tools die ze ontwikkelen delen, zodat anderen kunnen overnemen wat voor hen werkt. Welkom in een nieuwe wereld. 

Het experiment Enspiral 

De wortels van Doing Better Work Together liggen in Enspiral, een internationaal netwerk waar ik ondertussen met plezier deel van uitmaak. Toen ik er voor het eerst over las in 2015, vond ik vooral het handboek fascinerend. Helder uitgeschreven afspraken om samen een organisatie vorm te geven, zonder hiërarchie. Een minimum viable bestuur dat toen als taak had om voor veiligheid te zorgen en verder zo veel mogelijk aan de leden overliet. Het leek me heerlijk om op die manier samen te werken aan een betere wereld. 

Enspiral experimenteert al meer dan 10 jaar rond besluitvorming, organisatieontwerp en samen een organisatie leiden. Het netwerk ontstond in Nieuw-Zeeland en onderging al vele transformaties. Ooit was het een freelancerscollectief. Nu is het een netwerk waarin mensen elkaar steunen om betekenisvol werk neer te zetten in de wereld. Sinds 2020 maak ik deel uit van de Europese community. 

Wat ik ontdekte, en wat in geen handboek te beschrijven valt, is de klemtoon op relaties. Daaraan besteden we veel aandacht in Enspiral, met check-ins aan de start van elk gesprek, halfjaarlijkse bijeenkomsten in unconference-stijl waarbij iedereen samen het programma creëert, en kleine groepjes (pods genoemd) waarin mensen elkaar steunen. In Enspiral neem je initiatief als je ziet dat iets moet gebeuren. Het vertrouwen is er, je hoeft er niet op te wachten. Zei je “Iemand zou moeten…”? Glimlach, want die iemand ben je meestal zelf.

Community weven

“Niemand leidt de hele tijd, iedereen leidt een deel van de tijd.” In Enspiral en in vele andere organisaties die erbij waren tijdens Doing Better Work Together betekent leiderschap: achteruit stappen en dingen overlaten aan anderen. Gedijen in een context waarin mensen best veel autonomie hebben om naar eigen inzicht hun ding te doen − binnen duidelijke grenzen − is best uitdagend. Als er al een wondermiddel is, dan is dat bewust werken aan vertrouwensbanden.

Vertrouwen komt niet uit de lucht vallen. Het groeit traag, als je met elkaar in gesprek gaat, voorbij de waan van de dag. Zet je focus op resultaten dus maar opzij en maak de tijd om echt te luisteren. Weet je niet hoe? Er zijn allerlei vragen en processen die diepere conversaties uitnodigen. 

En met wie, als je met velen bent? In kleine groepjes van drie tot zes mensen, is het voorstel van Microsolidarity, een inspirerende kijk op community-building. Zo’n groepjes (crews of pods genoemd) kunnen subgroepjes zijn van een grotere community of organisatie. Waarom dat aantal? Omdat er niet veel coördinatie nodig is om zo’n groepje coherent te houden. En toch kan je met dit aantal veel impact hebben. Zoals antropologe Margaret Mead ooit zei: “Twijfel er nooit aan dat een kleine groep geëngageerde burgers de wereld kan veranderen. Sterker nog, dat is het enige dat ooit gewerkt heeft.” 

Microsolidarity pleit ervoor om in de eerste plaats aan persoonlijke banden te werken, waarin zorgzaamheid en authenticiteit centraal staan, voordat je ook geld of werk gaat delen. Vertrouwen traag laten groeien kan tegen-intuïtief lijken in deze wereld waarin de uitdagingen dringend zijn en de ratrace almaar doorgaat. Maar op lange termijn, als het erop aan komt, is het ontbreken van vertrouwen vaak wat de dingen moeilijk maakt. Dit is dus een pleidooi om voldoende tijd en aandacht te besteden aan het weven van een veerkrachtig web van relaties, ook − en vooral − als je de wereld wil veranderen. 

Ontwikkelingsgericht

De wereld veranderen en onszelf veranderen, het gaat vaak hand in hand. Creëren we een omgeving waarin mensen openbloeien, zodat we samen ons hoogste potentieel kunnen realiseren? Zelforganisatie werkt alleen als we oude gewoonten kunnen loslaten en ons samen een nieuwe mindset en nieuwe vaardigheden eigen maken. Organisaties die daarop inzetten stomen zichzelf klaar voor de toekomst. 

Een voorbeeld daarvan is Greaterthan. Dit internationaal collectief van facilitators en coaches heeft onder andere een Happy Money Story practice om het binnengekomen geld van een project te verdelen over de mensen die het uitvoerden. Uren tellen? Niet bij Greaterthan. Deze mensen kijken voorbij de getallen en zetten radicaal in op relaties en vertrouwen. Niet gemakkelijk met een gevoelig onderwerp als geld. Je moet op voorhand je eigen overtuigingen leren kennen. Het proces verloopt in meerdere rondes. Eerst krijgt iedereen die meewerkte de kans om inzichten te delen over hoe de samenwerking verliep. Daarna werkt ieder apart een verdelingsvoorstel uit, dat iedereen gelukkig zou moeten maken. Na het horen van ieders voorstellen en drijfveren, komt er uiteindelijk een voorstel uit de bus waaraan iedereen een volmondige ‘ja’ kan geven. 

Helderheid creëren 

Welke aanpakken je ook kiest, simpelweg de gebruikelijke machtspiramide schrappen is geen optie. Gedecentraliseerd organiseren staat niet gelijk aan pure chaos. Hoe zorg je er dan voor dat mensen niet verloren lopen? Maak afspraken. Creëer je eigen handboek, dat helderheid schept over hoe beslissingen genomen worden, hoe werk gedaan raakt en hoe er wordt omgegaan met budgetten. Inspiratie nodig? Organisaties als Greaterthan en Enspiral delen hun handboek met de wereld.

Nieuwe technologie kan ook een handje helpen om zaken helder te maken. Zo kan je bijvoorbeeld met het softwareplatform Loomio samen beslissingen nemen, ook al ben je niet samen. Ieders volmondige ‘ja’ krijgen is meestal niet nodig. Vaak volstaat consent, wat wil zeggen dat een voorstel aangenomen wordt als er geen bezwaren zijn.

Beslissen over een gezamenlijke pot geld? Misschien kan Cobudget helpen. Groepsleden kunnen in het platform projecten voorstellen die ze willen realiseren. Ieder mag beslissen over een deel van het beschikbare budget en verdeelt dat naar eigen inzicht over de voorgestelde projecten. Je ziet gegarandeerd een opflakkering van creativiteit en betrokkenheid. Enkelingen die beslissen over de prioriteiten? Het is verleden tijd. 

Ook passé: eerst officieel een organisatie ‘moeten’ oprichten, voordat je samen geld kan beheren. Op het platform Open Collective kan je samen transparant de centen beheren, zonder dat je een bankrekening of legale structuur nodig hebt. Groepen kunnen zo hun administratie licht houden en hun aandacht richten op wat er echt toe doet. 

Springlevend

Het is baanbrekend werk, wat mensen in deze organisaties samen doen. Het nieuwe paradigma is nog lang niet doorgebroken, maar er wordt ijverig aan de weg getimmerd. Doing Better Work Together was een speels, kleurrijk, verbindend, inspirerend, ervaringsgericht en participatief gebeuren dat bewees dat abstracte ideeën zoals zelforganisatie werken in de praktijk. 

“Ik geloof dat de toekomst lokaal geworteld is en globaal verbonden,” zei Melina Chan aan het eind van de online bijeenkomst van vijf dagen. De twee producers wonen op 5 minuten wandelen van elkaar in Australië, en slaagden erin om mensen uit 38 landen online bij elkaar te brengen. Het netwerk van radicaal collaboratieve netwerken is springlevend. Stel je voor dat we op een dag de intelligentie van 8 miljard mensen benutten, wat zal er dan allemaal mogelijk zijn? 

Resources and Recordings from Doing Better Work Together 2022